انتظار بشر از دین (بررسی دیدگاه ها در دین شناسی معاصر)

«انتظار بشر از دین» از مهم ترین مسائلی است که اندیشه دینی در جهان معاصر با آن مواجه است. برای شناخت این مفهوم مرکب، باید اجزای آن را شناخت. دین، مکتبی است که از مجموعه عقاید، اخلاق، قوانین و مقررات اجرائی تشکیل شده و هدف آن، راهنمایی انسان به سعادت است. دین بر دو قسم است: بشری و الهی. دین بشری، رهایی و عدم تعهد و مسئولیت تبلیغ می کند و در برابر دین الهی می ایستد. اما دین الهی را خداوند برای هدایت بشر فرستاده است. انتظار نیز می تواند صادق و کاذب باشد. انتظارات صادق نیز به دو گونه اصلی و فرعی تقسیم می شوند. اعتقاد به توحید، انتشار اصلی بشر و اخلاق و بهداشت و اقتصاد، از انتظارات فرعی اند. تبیین انتظار بشر از دین، گاه از راه بررسی ادله ضرورت بعثت انبیا و گاه از راه بررسی فواید دین صورت می گیرد. جامعه شناسان فواید دین را کارکرد دین یا خدمات و حسنات آن می نامند. دین مستقلات عقل را تأیید می کند، مدرکات عقل غیرمستقل را تبیین می سازد، ترس انسان را از میان می برد، نیاز او به شناخت حسن و قبح افعال را برطرف می کند، اشیای سودمند و زیان آور را به او می شناساند، نوع انسانی را حفظ می کند، انسان ها را به فراخور استعداد تربیت می نماید، صنایع و فنون سودمند را به انسان می آموزد، اخلاق و سیاسات را تعلیم می دهد، ثواب و عقاب اعمال را بیان می کند، انسان کاملی را معرفی می نماید، همبستگی اجتماعی پدید می آورد و به زندگی معنا می بخشد، آرامش می دهد و به احساس تنهایی بشر پاسخ می گوید و تمدن انسانی را شکوفا می کند. اما از راه انسان شناسی نیز می توان انتظار بشر از دین را تبیین کرد.انسان موجودی مرکب از دو حیثیت طبیعی و فراطبیعی است. دین نیازهای عقلانی و احساسی بشر را برآورده می کند. انسان با خود، خدا، طبیعت و دیگر انسان ها ارتباط دارد و دین این در چهار حوزه انسان را هدایت می کند. تبیین انتظار بشر از دین، از راه شناخت منابع دین نیز ممکن است. منبع دین، عقل و وحی است. نیاز به دین، فتوای اصیل عقل، البته عقل غیرمشوب است. اسلام به انتظارات بشر در عرصه های مختلف، پاسخ مناسب و مطلوب می دهد. وحدت ملی و وفاق همگانی، از بهترین ره آوردهای وحی الهی است.از دیگر سو، امنیت ملی نیز از اهداف محوری حکومت اسلامی است. در حکومت دینی، مشروع بودن قدرت و مراحل کسب قدرت در جامعه، بر دو شرط استوار است: شایستگی حاکم و رضایت مردم. اقتدار ملی به رفتار مسئولان و افراد کشور بستگی دارد. رفتار معطوف به جزم صائب و عزم صالح، هماهنگ با وحدت، برخاسته از قلب خدایی، عاری از فرومایگی، برخاسته از انسان شناسی صحیح، جهان بینی جامع و همراه با ضجه ملکوتی، رفتاری است که اقتدار می اورد. از دیگر نمونه های پاسخ اسلام به انتظارات بشر، ارزش کار و قرامت کارگر در اسلام است. تخصص و تعهد، اتقان، پایداری، اخلاص، انتخاب مناسب، خلاقیت، اعمال هوشمندی، برآمدن از اشتیاق، و هدف مندی، از اصول و ضوابط کار در اسلام شمرده می شوند. اسلام حقوق و وظایفی برای کارگر و کارفرما در نظر گرفته است که ارزش کار و ترفیع شأن کارگر را نشان می دهد. کارفرما باید با توافق قبلی، مقدار دستمزد را معلوم کند و در پرداخت آن شتاب ورزد. لزوم انگیزه الهی، همت در تولید، دریغ نداشتن از کار، میانه روی، پرهیز از حرام و مزدوری و توجه به ضجه عبادی کار، از توصیه های اسلام به کارگر است. اسلام در عرصه نیاز بشر به صلح جهانی نیز پاسخگوست. اسلام نمادی بزرگ صلح جهانی است و در این عرصه به مسأله محیط زیست توجه ویژه دارد. اسلام جهان را به زیبایی می ستاید و آن را نظام مند می داند. آبادسازی زمین، از عناصر مهم خلافت الهی است. دین در زمینه توسعه و ابعاد آن نیز نظر دارد و نه تنها توسعه را تشویق کرده، بلکه آن را توسعه داده است. دین توسعه را از نظر اعتقادی، اخلاقی و فرهنگی تصحیح می کند. توسعه ممدوح بر عقل و علم استوار است و رقابت در لان نقش ویژه دارد. جامع نگری، اصلاح معیشت و هماهنگی اصلاح دنیا با وظایف آخرتی، برخی از اصول اسلام در این عرصه است.
“