اعتبار سنجی احادیث شیعه: زیرساخت ها، فرایندها، پیامدها

مسئله ی اعتبار حدیث و ملاک های آن از دیرباز از مهم ترین موضوعات مورد بحث عالمان امامیه بوده است. امروزه نیز رواج دیدگاه هایی که با بزرگ نمایی مشکلات و آسیب های حوزه حدیث، فضای کلی حدیث شیعه را بی اعتبار جلوه می دهند، بر اهمیت این مباحث افزوده است. طرفداران این دیدگاه ها بر آن اند که مشکلات حدیث شیعه، به ویژه مسئله ی جعل و دسّ حدیث از سوی غالیان، چنان تاثیر چشمگیر و پایداری بر میراث حدیثی امامیه گذاشته است که نمی توان به سادگی احادیث را –هرچند از جهت سند پر تکرار باشند- پذیرفت.
استواری ارزیابی اعتبار حدیث تنها بر ارزیابی سند، آن هم بر پایه توثیق و تضعیف های مندرج در نگاشته های رجالی، دیدگاهی مشهور است اما بر اساس تتبع تاریخی نمی توان آن را دیدگاه عالمان متقدم امامیه دانست. برای دریافت روش اعتبار احادیث نزد قدما باید کتب آن ها را در چهارچوب های مد نظر مولفان آن بازخوانی کرد و نمی توان اصطلاحات و تعابیر مورد استفاده ی آنان را با مبنایی که پس از آن ها از سوی مدرسه حله تبیین شده تطبیق داد.
کتاب حاضر تلاشی است برای ارائه ی منظومه ای سازمان یافته در پاسخ به مسائل حوزه ی اعتبارسنجی حدیث امامیه. برخی از مهم ترین مطالبی که در کتاب به آن ها پرداخته شده عبارت اند از: منبع شناسی علم رجال شیعه؛ بازخوانی مفاهیم کلیدی علم رجال چون وثاقت، ضعف و غلو و عوامل و زمینه های پدید آمدن هریک از آن ها؛ توجه به پدیده ی استثنا در روایات کتب حدیثی؛ توجه به نقش محوری تألیفات حدیثی و تفکیک میان نقش تبعی و استقلالی راویان. پیام اصلی این کتاب بازشناسی پایه ها و مولفه های مبنایی اعتبار سنجی «قرینه محور» در برابر مبنای اعتبار سنجی«راوی محور» کنونی است.
این نوشتار در چهار بخش و سه ضمیمه تنظیم شده است:بخش نخست: حدیث و چالش های فراروی در دوران معاصر 1. حدیث،ابزار انتقال آموزه ها2. تعریف دانش رجال 3. انگاره های گوناگون در دانش رجال4. چالش های پیش روی حدیث 5. اعتبار سنجی قرینه محور به جای به جای اعتبار سنجی راوی محور 6. اعتبار سنجی قرینه محور و کار کرد حدیثبخش دوم: نگاشته های نخستین کهن اعتبار سنجی و رجالی شیعه1. نگاشته های نخستین رجالی 2. فهرست شیخ طوسی3. رجال نجاشی4. مقایسه ترجمه چند راوی در فهرست شیخ و رجال نجاشی5. رجال شیخ طوسی6. رجال برقی 7. رجال ابن غضائری 8. رجال کشی بخش سوم: دانشیان و رجال و داوری راویان صاحب اثر1. بخش بندی راویان به پر کار وکم کار2. گونه های نقش آفرینی راویان در عرصه انتقال احادیث شیعه : استقلالی و تبعی 3. شناخت پدیده استثنا در طرق کتاب های رجال و فهرست 4. نمونه هایی از تفکیک میان نقش استقلالی و تبعی راویان 5. جمع بندی بخش چهارم: واقعیت های حاکم بر فرآیند اعتبارسنجی حدیث از عصر حضور تا زمان پیدایش نگاشته های اعتبار سنجی 1. چرایی رویکرد دانشیان رجال به راویان صاحب اثر 2. بازخوانی وضعیت فرهنگی شیعیان در ابتدای امامت امام باقر علیه السلام3. همگام با قرآن در پی ریزی طرحی فراگیر برای هدایت نسل های پس از پیامبر4. نگاهی به آنچه گذشت و پرسشی دیگر 5. بازخوانی هشدارهای اهل بیت 6. جمع بندی7. مدیریت فرهنگی نهاد امامت8. گام های مدیریت فرهنگی نهاد امامت9. چرایی نقل حدیث از امام10. عوامل تاثیر گذار بر رفتار عملی اصحاب در پیدایش مفاهیم حکایتگر توثیق و تضعیف11. عوامل ضعف راویان 12. چیستی مفهوم «ضعف» از نگاه پیشینیان13. غلو،مهمترین عامل تضعیف راویان شیعه14. نپذیرفتنی بودن تضعیفات مبتنی بر غلو15. چیستی مفهوم «وثاقت» از نگاه پیشینیان16. فقه مداری،مهم ترین عامل توثیق راویان شیعی 17. پذیرفتنی بودن توثیقات دانشمندان رجالی16. نتیجه گیریپیوست نخست: بازخوانی گزارش دس وتحریف غالیان در پرتو کارکرد فرهنگی نهاد امامت1. بازخوانی دو گزارش 401و402 از رجال کشی 2. رویکردهای گوناگون به این دو گزارش 3. پیامدهای این دو گزارش 4. اثبات ناراستی این دو گزارش5. نتیجه گیریپیوست دوم: بازخوانی میراث امامتی سه تن از راویان متهم به غلو 1. راهیابی احادیث راویان ضعیف به میراث حدیثی شیعه2. بازشناسی شخصیت سهل ابن زیاد3. بازشناسی شخصیت محمدبن سنان زاهری4. بازشناسی شخصیت محمدبن علی ابوسمینه5. نتیجه گیریپیوست سوم: تعارض جرح و تعدیل یا ناسازگاری توثیق و تضعیف1. تعارض جرح و تعدیل، نیازمند واکاوی دوباره2. راهکارهای رایج در چاره گری تعارض جرح و تعدیل3. کاستی های این چهار مبنا4. بایسته های بحث تعارض توثیق و تضعیف5. جایگاه تعارض6. گونه های تعارض توثیق و تضعیف7. راهکارهای چاره گری گونه های تعارض بر اساس مبانی پذیرش دیدگاه دانشمند رجالیفهرست هافهرست منابعفهرست آیات فهرست روایاتفهرست کتب
کتاب «اعتبارسنجی احادیث شیعه؛ زیرساخت ها، فرایندها، پیامدها» تألیف استاد سید علی رضا حسینی شیرازی از سوی انتشارات سمت و با همکاری مؤسسه علمی فرهنگی امام هادی، به زبان فارسی، در قطع وزیزی، در 700 صفحه به نگارش درآمده است و در سال 1397 چاپ شده است. این کتاب در سال 1398 پس از ویراش و اصلاحات جدید به چاپ دوم رسید.